FELÇ BELİRTİLERİ VE BOYUN DAMARLARINA ERKEN MÜDAHALE
Daha önceden şeker hastalığı ve yüksek tansiyonu olan 76 yaşındaki Ayşe teyze yemek yerken aniden dudaklarında uyuşma ve konuşma bozukluğu gelişti. Karşısında oturan eşi Ali amca, eşinin yüzünün yarısında hafif yamulma olduğunu fark etti ve neyin var deyince; Ayşe teyze yarım yamalak cevap vermeye çalıştı ancak başaramadı. Hemen apar topar Ayşe teyzeyi hastaneye götürdü. Yapılan muayene ve tetkikler sonucu karotis (şahdamar) darlığı teşhisi konuldu. Sonrasında yapılan karotis anjiyografi ile darlığın %80 oranında olduğu görüldü. Hastamızın yaşı ve mevcut hastalıkları dikkate alınarak, karotis darlığı stent koyularak tedavi edildi. Bu gerçek hayattan alıntı bir hastamın öyküsüdür. Bu tip hastalarda erken teşhis konulamazsa kalıcı hasar bırakan felçler gelişir ve hastalar yatalak hale gelir. Bu durum hem hastayı hemde yatalak hale geldiği için bakıma muhtaç olması nedeniyle en yakınlarını ve sağlık giderlerinin oldukça yüksek maliyetleri sebebiyle de ülkemizi zora sokan sıkıntılı bir tablo halini alır.
Karotis hastalığı nedir?
Karotis hastalığı en sık ateroskleroz yani damar sertliğinden kaynaklanır ve karotis hastalarının çoğunda kalp damarlarının yada bacak damarlarının hastalığı bulunur. Yaşla karotis hastalığı artar.
Belirtileri nelerdir?
Karotis hastalarının çoğunda bir şikayet yada belirti olmaz. Ancak hastalık ilerlediğinde günün birinde aniden inme (felç) gelişebilir. İnme (felç) bazen daha hafif şikayetlerden sonra ortaya çıkabilir. Bu şikayetlere geçici kansızlık atağı (TiA) ismi verilir. Bunlar; geçici körlük, kol yada bacakta geçici felç, konuşmakta ve kelimeleri düzgün sıralamakta güçlüktür. Genellikle olay daralmış yada tıkanmış damardan beyne zaman zaman pıhtı atması ve pıhtı ile tıkanan beyin bölgesinin fonksiyonlarının kaybından kaynaklanır. Bu şikayetler çoğu kez birkaç saat en fazla 24 saatte düzelir.
İnme (felç) nedir?
İnme beyinin kanlanmasının ani olarak durması sonucunda gelişen kalıcı felç ve bazen şuur kaybı ile karakterize bir hastalıktır. İnme daha çok damar tıkanıklıklarından kaynaklanmakla beraber, diğer önemli bir neden ise beyin kanamasıdır. İnmenin belirtileri nelerdir? En yaygın belirtiler genellikle vücudun bir yarısındaki yüz, kollar ve bacaklarda felç ya da güçsüzlüktür. Vücudun bir yarısında yüz, kol ve bacaklarda ani uyuşukluk, güçsüzlük ya da hareket ettirememe, Konuşmakta ve konuşulanları anlamakta ani güçlük, Tek ya da iki gözde ani körlük ya da görme sorunu, Yürümekte, dengeyi kurmakta ani zorluk, Ani şiddetli baş ağrısı. Belirtiler hasar gören beyin bölümüne, hasarın derecesine ve süresine bağlı olarak kişiden kişiye değişir. Örneğin bazen hiç başağrısı olmayabilir.
Eğer bu belirtiler olursa ne yapmalıyım?
Eğer sizde ya da yakınlarınızda bu belirtiler oluşursa beklemeden hemen acil servise başvurmalısınız. Eğer belirtiler birkaç saat ya da dakika içinde kaybolsa bile yine de doktora başvurmalısınız. İnme yukarda tarif edilen şikayetlerin kalıcı olması durumuna verilen isimdir. Bu belirtile bazen dakikalık ya da saatlik olabilir ve sonrada ortadan kaybolabilir. Bu duruma gecici kansızlık atağı (TIA) adı verilir ve inmenin ön belirtisi olarak kabulde edilir. İnmenin %80 i beyinde bir bölgeye giden kan akımının yetersizliğinden kaynaklanır. Bunun önemli bir bölümü kalp ile beyin arasındaki bir damardan ya da kalpten beyine pıhtı atmasıdır. Kalp dışında en önemli neden Karotis (şahdamarı) hastalığıdır.
Karotis ya da şahdamarı hastalığı nasıl inme oluşturur?
Damar sertliği ya da ateroskleroz en sık şahdamarını tutar onu daraltır. Bu arada darlıkta çatlaklar ya da düzensizlikler oluşur. Bu zemin genelde pıhtı ile kaplanır. İşte şah damarının iç yüzeyindeki pıhtı beyine atarak inmeye neden olabilir. Öte yandan damardaki darlığın ilerleyip, sonunda damarı tıkamasıda bir diğer inme nedenidir.
Şahdamarı hastalığı nasıl teşhis edilir?
Şahdamarı hastalığı hiçbir belirti vermeyebilir. Ancak bazen hastalık doktorun muayenesi sırasında fark edilebilir. Doktorun şikayetlerinizi dinlemesi, kaslarda güçsüzlük, görme alanı sorunları, konuşma güçlüklerini belirlemesi yanında dinleme aleti ile böynunuzda üfürüm duyması şahdamarı hastalına işaret eder. Karotis hastalığını teşhis etmenin en kolay yolu renkli Doppler ultrasonografidir. Bu yöntem ağrısız, ucuz ve risksiz bir incelemedir. Ancak incelemenin güvenilirliği yapan kişinin deneyimine bağlıdır. Diğer tanı yöntemleri ise bilgisayarlı tomografik anjiografi, manyetik rezonans anjiografi ya da anjiografidir.
Tedavi
Karotis hastalığının tedavisinde iki amaç vardır. Bunlardan ilki beyine pıhtı atmasının engellenmesi, diğeri ise şahdamarındaki ve tüm vücut damarlarındaki hastalığın yani aterosklerozun ilerlemesinin engellenmesidir. İlk amaç için kanı sulandıran aspirin, ticlopidin ya da clopidogrel ilaçları kullanılır. Gerektiğinde pıhtılaşmayı engelleyici heparin ya da warfarin türü ilaçlarda kullanılabilir. İkinci amaç ise ateroskleroz risk faktörlerini ortadan kaldırmak ya da kontrol altına almaktır. Bunun için; Sigaranın bırakılması, Hipertansiyonun tedavisi, Şeker hastalığının kontrol altına alınması, Yüksek kolesterolün tedavisi, İdeal kiloda olmak, Daha az doymuş yağ asiti içeren gıda tüketimi, Düzenli egzersiz, Düzenli doktor kontrolü.
Karotis hastalığının tedavisi karotis darlığının derecesine, beyinin kanlanmasına ve hastanın genel durumuna göre değişir. En yaygın ve güvenilir tedavi yöntemi karotis endarterektomisi olarak isimlendirilen cerrahi yöntemdir. Karotis endarterektomisine alternatif bir yöntem ise karotis stentlemesidir. Stentleme lokal anestezi ile yapılabilen ve kateterlerle darlık olan damardaki darlığın genişletilmesi ve içeriye destek bir metal çerçevenin yerleştirilmesidir. Stentleme karotis endarterektomisine benzer ölçüde etkili ve başarılı bir yöntemdir.